TEMA 5.- TERCERA DECLINACIÓN (TEMAS EN VOCAL Y DIPTONGO). EL TEMA DE PERFECTO (PERFECTO Y PLUSCUAMPERFECTO). LA ORACIÓN DE RELATIVO. EL DRAMA ÁTICO (TRAGEDIA Y COMEDIA)


La tercera declinación presenta también temas acabados en sonidos vocálicos. En realidad, estos sonidos vocálicos eran en origen sonantes (un sonido entre vocal y consonante) que evolucionó en algunas lenguas como vocal y en otras como consonante (cf. el caso de la desinencia de acusativo singular: gr. –ν / - α ; latín: -m).

Las vocales cerradas ( ι , υ ) tienden a desaparecer entre vocales, aunque, al ser su desaparición posterior a la de la -σ-, las contracciones vocálicas se dan en menor medida, y las iremos viendo para cada tema concreto. Con todo, no estará de más repasar las principales contracciones vocálicas:

ε + α > η

ε + o > oυ

ε + ε > ε ι

ε + ω > ω

Hay que recordar, también que estos temas suelen tomar las desinencias de acusativo consonánticas (-ν / -ς).

I.- Temas en diptongo (ευ, αυ , oυ)

En los temas en diptongo, la contracción vocálica sólo se da en el nominativo y vocativo plural, al caer la υ (ε-υ-ε > ει). El genitivo presenta una desinencia - ως, en lugar de -oς.

Tema en diptongo -ευ: βασιλεύς, -ως (ὁ) (Tema: βασιλευ-), "rey"

S                                                                P

N βασιλεύ-ς < βασιλεύ-ς           βασιλεῖς < βασιλε(ύ)-ες

V βασιλεῦ < βασιλεῦ-               βασιλεῖς < βασιλε(ύ)-ες            

A βασιλέ-α < βασιλέ(υ)-α         βασιλέας < βασιλε(ύ)-ας

G βασιλέως < βασιλέ(υ)-ως      βασιλέων < βασιλε(ύ)-ων

D βασιλεῖ < βασιλε(ύ)-ι            βασιλεῦσι < βασιλεῦ-σι

Temas en diptongo αυ :γραῦς, γραός (ἡ) (tema: γραυ-), "anciana"

S                                            P 

N γραῦς < γραῦ-ς              γρᾶες < γρα(ῦ)-ες

V γραῦ < γραῦ-                 γρᾶες < γρα(ῦ)-ες

A γραῦν < γραῦ-ν             γραῦς < γραῦ-ς 

G γραός < γρα(υ)-ός        γραῶν < γρα(υ)-ῶν 

D γραΐ < γρα(υ)-ί             γραυσί < γραυ-σί 

Temas en diptongo -ου: βοῦς, βοóς (ὁ) (tema: βου-), "buey"

S                                   P 

N  βοῦς < βοῦ-ς        βόες < βό(ῦ)-ες

V  βοῦς < βοῦ-ς        βόες < βό(ῦ)-ες

A  βοῦν < βοῦ-ν       βοῦς < βοῦ-ς

G βοός < βο(υ)-ός   βοῶν < βο(υ)-ῶν

D βοΐ < βο(ῦ)-ι        βουσί < βου-σί


II.- Temas en vocal cerrada (- ι, - υ )

La principal particularidad que presentan estos temas es que existen unos que ofrecen una alternancia vocálica grado cero-grado pleno (-ι / -ει) (-υ / -ευ), y otros que presentan siempre un grado vocálico cero, sin alternancia (-ι, -υ). En los que presentan la alternancia, las dos antiguas sonantes (-ι, -υ) tienden a desaparecer entre vocales, produciéndose alguna contracción vocálica (sobre todo en el nominativo plural, el caso más proclive) que veremos en detalle.

Temas en vocal cerrada sin alternancia (- ι, - υ):

οἶς, οἰός (ἡ) (tema: οἰ-) , "oveja"/ ἰχθύς, ἰχθύος (ὁ) (tema: ἰχθυ-), "pez"

S                           P                                  S                            P

N οἶ-ς                 οἶ-ες                               ἰχθύ-ς                    ἰχθύ-ες

V οἶ                    οἶ-ες                               ἰχθύ                       ἰχθύ-ες

A οἶ-ν                 οἶ-ς                                 ἰχθύ-ν                    ἰχθύ-ς

G οἰ-ός               οἰ-ῶν                              ἰχθυ-ός                  ἰχθυ-ῶν

D οἰ-ΐ                  οἰ-σί                               ἰχθυ-ΐ                     ἰχθύ-σι

Como vemos, esta flexión no ofrece apenas ningún problema. Es más compleja (y mucho más numerosa, la de los temas alternantes, que vemos a continuación).

Temas en vocal cerrada alternantes (-ι- / -ει):  πόλις, πόλεως (ἡ) Tema: πολι- / πολει-, "ciudad"

S                                                   P

N πόλι-ς < πόλι-ς                πόλεις < πόλε(ι)-ες

V πόλι < πόλι                      πόλεις < πόλε(ι)-ες

A πόλιν < πόλι-ν                 πόλεις < πόλε(ι)-ες (Ac.pl igual que Nom.pl)

G πόλεως < πόλε(ι)-ως      πολέων < πόλε(ι)-ων

D πόλει < πόλε(ι)-ΐ             πόλε-σι (pérdida de la ι como en el dativo singular)


Siguiendo el paradigma anterior se declinan una gran cantidad de sustantivos, muchos de ellos abstractos (tipo δύναμις, δυνάμεως.- Fuerza). Que sigan el modelo de –υ alternante (-υ, -ευ) tenemos sustantivos animados y neutros, y algunos adjetivos. En los siguientes paradigmas vemos un ejemplo de sustantivo animado, y otro de neutro.

Temas en vocal cerrada alternantes (-υ, -ευ)

πῆχυς, πήχεως (ὁ) Tema: πηχυ- / πηχευ- , "codo"// ἄστυ, ἄστεως (τό). Tema: ἀστυ- / ἀστευ-, "ciudad"

S                                                P                                           S                                         P

N πῆχυς < πήχυ-ς            πήχεις < πήχε(υ)-ες                 ἄστυ                             ἄστη < ἄστε(υ)α

V πῆχυ < πῆχυ-               πήχεις < πήχε(υ)-ες                 ἄστυ                             ἄστη < ἄστε(υ)α

A πῆχυν < πῆχυ-ν           πήχεις < πήχε(υ)-ες                 ἄστυ                             ἄστη < ἄστε(υ)α

G πήχεως < πήχε(υ)-ως   πηχέων < πηχέ(υ)-ων             ἄστεως < ἄστε(υ)ως     ἄστεων < ἄστε(υ)ων

D πήχει < πήχε(υ)ι          πήχεσι < πήχε(υ)σι                 ἄστει < ἄστε(υ)ι            ἄστεσι < ἄστε(υ)σι

Aclaraciones para los temas en -υ alternante (-υ, -ευ):

1.- En dativo plural la -υ no debería perderse (pues está entre vocal y consonante). Si embargo, por la presión analógica de los casos en que ha desaparecido (de manera destacada el dativo singular), también desapareció en este caso.

2.- Como veremos más adelante, al estudiar el adjetivo, los adjetivos que se declinan siguiendo este modelo presentan una pequeña diferencia con respecto a la declinación de los sustantivos: el genitivo singular tiene desinencia -ος, en lugar de -ως. γλυκυς, γλυκεῖα, γλυκύ tiene la forma de genitivo singular masculina y neutra γλυκέος, y no γλυκέως.

EJERCICIO.- Declina los sustantivos αἴσθησις, -εως (ἡ).- Sentido, βότρυς, βότρυος (ὁ).- Racimo, y  ἱερέυς, -εως (ὁ).- Sacerdote. Después, traduce y analiza morfosintácticamente las siguientes oraciones:

1.- Ὅμερος ἐνεκωμίασε Ἀχιλλέα, Πηλέως υἱόν, καὶ Ὀδυσσέα.

2.- Ἀγαθoκλῆς υἱὸς ἦν κεραμέως.

3.- Δύναμις πολλάκις ἐστὶν ἀρχὴ καὶ αἰτία ὕβρεως.

4.- Πέντε αἰσθήσεις ὁ ἄνθρωπος ἔχει· ἀφήν, ὄρασιν, ἀκουήν, γεῦσιν, ὄσφρησιν.

5.- Ἄνθρωπος φύσει πολιτικὸν ζῷον ἐστὶν.

Vocabulario

Ἀγαθoκλῆς, -οῦς (ὁ).- Agatocles.

αἴσθησις, -εως (ἡ).- Sentido.

αἰτία, -ας (ἡ).- Causa.

ἀκουή, -ῆς (ἡ).- Oído.

ἄμπελος, -ου (ἡ).- Viña.

ἄνθρωπος, -ου (ὁ).- Persona.

ἀρχή, -ῆς (ἡ).- Comienzo.

ἀφή, -ῆς (ἡ).- Tacto.

Ἀχιλλεύς, -εως (ὁ).- Aquiles

βασιλεύς, -εως (ὁ).- Rey.

βότρυς, βότρυος (ὁ).- Racimo.

γεῦσις, -εως (ἡ).- Gusto.

δύναμις, - εως (ἡ).- Fuerza.

ἐγκωμιάζω.- Alabar.

ἐκ.- (prep. de gen.).- De, desde.

ἔχω.- Tener.

ζῷον, -ου (τό).- Animal.

θεραπεύω.- Cuidar.

ἱερέυς, -εως (ὁ).- Sacerdote.

καλός, -ή, -όν.- Hermoso.

καρπός, καρποῦ (ὁ).- Fruto.

κεραμεύς, κεραμέως (ὁ).- Alfarero.

λαμβάνω (aor. ἔλαβον).- Coger, tomar.

λειμών, λειμῶνος (ὁ).- Prado.

μῦς, μυός (ὁ).- Ratón.

νομεύς, -εως (ὁ).- Pastor.

Ὀδυσσεύς, -εως (ὁ).- Ulises.

Ὅμερος, -ου (ὁ).- Homero.

ὄρασις, -εως (ἡ).- Vista.

ὄσφρησις, -εως (ἡ).- Olfato.

παῖς, παιδός (ὁ).- Niño

πατρίς, πατίδος (ἡ).- Patria.

πέντε (numeral).- Cinco.

Πηλεύς, -εως (ὁ).- Peleo.

πολιτικὸν, -ή, -όν.- Político, social.

πολλάκις (adv.).- Con frecuencia.

πρόβατον, -ου (τό).- Rebaño.

ὕβρις, -εως (ἡ).- Soberbia.

υἱός, -οῦ (ὁ).- Hijo.

φοβέομαι (-οῦμαι).- Temer, evitar.

φυγαδεύω.- Expulsar.

φύσις, -εως (ἡ).- Naturaleza.


EL TEMA DE PERFECTO

1.- El perfecto: un tema verbal con con dos tiempos.

En realidad, del tema de perfecto derivan tres tiempos verbales (el perfecto, el pluscuamperfecto y el futuro perfecto), aunque el último de los citados es tan poco usado que no lo vamos a considerar en este tema.

2.- Caracterización del tema de perfecto: 

 La reduplicación.

El tema de perfecto está caracterizado morfológicamente por la reduplicación, que a diferencia del aumento (presente sólo en modo indicativo), se mantiene en todos los modos verbales y formas no personales del perfecto. Este fenómeno se presenta de manera diferente si la raíz verbal comienza por vocal o por consonante.

TIPOS DE REDUPLICACIÓN

A) Si el tema de presente comienza por consonante:

Consiste en la repetición de la primera letra de la raíz al principio de la palabra, seguida de la vocal ε :

tema de presente: λύ-ω

tema de perfecto: λε-λυ-

Cuando la primera consonante es una aspirada (φ, θ, χ), se reduplica su sorda correspondiente (π, τ, κ):

tema de presente: θύ-ω

tema de perfecto: τε-θυ-

B) Si el tema de presente comienza por vocal (y además: por ῥ-, por una consonante doble o por dos consonantes –siempre que no sea oclusiva la primera (π, τ, κ, φ, θ, χ, β, δ, γ)  y líquida (ρ, λ) la segunda-)

La reduplicación coincide con el aumento:

tema de presente: ἀγορεύ-ω

tema de perfecto: ἠγορεύ-

________________________

tema de presente: ψαύ-ω

tema de perfecto: ἔψαυ-

________________________

tema de presente: στρατεύ-ω

tema de perfecto: ἔστρατευ-

Las consonantes dobles son la psi y la xi: ψ ξ

Notas a la reduplicación:

1.- En los tiempos compuestos, igual que sucede con el aumento, la reduplicación no afecta al preverbio:

tema de presente: κατα-λύ-ω

tema de perfecto: κατα-λέλυ-

2.- Existe un tipo de reduplicación (llamada “reduplicación ática”) que consiste en añadir a la primera vocal de la raíz alargada orgánicamente las dos primeras letras de la raíz verbal además del aumento. Se da con algunos verbos que comienzan por -α, -ε, -ο, por ejemplo con el verbo ἀκούω, "oír":

tema de presente: ἀκού-ω

tema de perfecto: ἀκ-ήκου-

3.- Caracterización del tema de perfecto: 

 El sufijo -κ-.

Además de la reduplicación, existe otro sufijo asociado al tema de perfecto, aunque sólo en modo indicativo: la -κ-, seguida de – α y desinencias primarias en el perfecto, y de – ει y desinencias secundarias en el pluscuamperfecto.

Tiempos sin vocal temática (-ε, -ο) entre el tema y las desinencias.

El tema de perfecto no presenta vocal temática entre el tema y las desinencias en ninguna de sus formas.

4.- Valor y traducción de los tiempos del tema de perfecto.

Para entender bien el perfecto en griego hay que tener muy claro que el perfecto (no debemos llamarlo nunca pretérito perfecto) es un tiempo primario (es decir, no indica pasado), y el pluscuamperfecto es un tiempo secundario (es decir, indica pasado).

El perfecto indica “el resultado presente de una acción pasada”. Por esa razón lleva desinencias primarias:

λέλυκα.- “He desatado”, “tengo desatado” (el proceso de desatar, sucedido en el pasado, ha culminado en el presente con el resultado). Nuestro pretérito perfecto compuesto recoge bastante bien este valor. En el pretérito perfecto latino (hay que tener cuidado con la comparación) están amalgamados, tanto morfológica como nocionalmente, el aoristo y el perfecto griegos. Scripsi: “he escrito” / “escribí”. Este valor es tan acusado que existen perfectos que se traducen directamente como presentes (el más importante es οἶδα.- “yo sé” en vez de "yo tengo sabido"; compara con el latín memini, perfecto con valor de presente: “yo recuerdo”).

El pluscuamperfecto indica tiempo pasado con respecto a otro tiempo pasado:

ἐλέλυκειν.- “Había desatado”. El valor del pluscuamperfecto lo recoge perfectamente nuestro pretérito pluscuamperfecto.

5.- El tema de perfecto. Paradigmas.

Perfecto de indicativo

Voz activa                                                   Voz medio-pasiva

S

1ª Pª λέ-λυ-κ-α (tengo/he desatado)          λέ-λυ-μαι (me he desatado/fui desatado)

2ª pª λέ-λυ-κ-ας                                         λέ-λυ-σαι

3ª pª λέ-λυ-κ-ε                                           λέ-λυ-ται

P

1ª pª λε-λύ-κ-α-μεν                                    λε-λύ-μεθα

2ª pª λε-λύ-κ-α-τε                                      λέ-λυ-σθε

3ª pª λε-λύ-κ-α-σι                                      λέ-λυ-νται


Nota: Desde el punto de vista práctico, para los verbos de flexión más regular, conviene memorizar como el morfema del perfecto el sufijo –κα-.

Pluscuamperfecto de indicativo

Voz activa                                               Voz medio-pasiva

S

1ª Pª ἐ-λέ-λυ-κ-ει-ν (había desatado)     ἐ-λε-λύ--μην (me había/había sido desatado)

2ª pª ἐ-λέ-λυ-κ-ει-ς                                 ἐ-λέ-λυ-σο

3ª pª ἐ-λέ-λυ-κ-ει                                    ἐ-λέ-λυ-το

P

1ª pª ἐ-λε-λύ-κ-ει-μεν                             ἐ-λε-λύ-μεθα

2ª pª ἐ-λε-λύ-κ-ει-τε                                ἐ-λέ-λυ-σθε

3ª pª ἐ-λε-λύ-κ-ει-σαν                             ἐ-λέ-λυ-ντο

Nota: El pluscuamperfecto, como tiempo pasado que es, además de la reduplicación lleva el aumento. Esto sólo se da, naturalmente, cuando la reduplicación comienza por consonante. También presenta desinencias secundarias. Como sucedía con el morfema -κα- en el perfecto de indicativo, aquí conviene memorizar – κ-ει- en el pluscuamperfecto de indicativo.

6.- El tema de perfecto. Precisiones morfológicas.

6.1.- Los verbos contractos, como sucede en los temas de futuro y aoristo, alargan orgánicamente la vocal predesinencial:

τιμάω.- Perfecto activo: τε-τίμη-κα. Perfecto medio-pasivo: τε-τίμη-μαι

6.2.- Los verbos de tema acabado en consonante ofrecen problemas fonéticos de asimilación (o disimilación) que no vamos a tratar en este tema, y que nos resuelve un buen diccionario. Los veremos según vayan surgiendo en los textos.

EJERCICIO.- Conjuga el pretérito perfecto y el pluscuamperfecto en voz activa  y medioṕasiva de los verbos κινδυνεύω (Pasar peligros, riesgos.) , ἀγαπάω ( Amar.) y φύω (Nacer.) y traduce la primera persona del singular de cada tiempo.

EJERCICIO.-  Traduce y analiza morfosintácticamente estas oraciones:

1.- Tὴν τῶν θεῶν ὀργὴν ταῖς εὐχαῖς πεπαύκαμεν (hemos parado).

2.- Πολλὰ κεκινδυνεύκαμεν (hemos pasado peligros) καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ὑπὲρ τῆς κοινῆς σωτηρίας τε καὶ ἐλευθερίας.

3.- Οἱ στρατιῶται τὰς τῶν ἐχθρῶν κώμας ἐπεπυρεύκεισαν (habían incendiado).

4.- Oἱ πολέμιοι τὰς σπονδὰς παρὰ τοὺς ὄρκους λελύκασι (han desatado, han roto).

5.- Ἐξ ἀθανάτου μὲν πατρὸς θνητῆς δε μητρὸς Ἡρακλῆς ἐπεφύκει (había nacido).

VOCABULARIO

ἀγαπάω.- Amar.

ἀεί (adv.).- Siempre.

ἀθανατος, -ον.- Inmortal.

γῆ, γῆς (ἡ).- Tierra.

ἐκ (ἐξ ante vocal) (prep. de gen.).- De, desde

ἐλευθερία, -ας (ἡ).- Libertad.

ἐν (prep. de dativo).- En.

εὐχή, -ῆς (ἡ).- Súplica.

ἐχθρóς, -ά, -όν.- Enemigo, odioso.

Ἡρακλῆς, -οῦς (ὁ).- Heracles.

θάλαττα, -ῆς (ἡ).- Mar.

θεός, -οῦ (ὁ).- Dios.

θνητóς, -ή, -όν.- Mortal

κατὰ (prep.).- Por.

κινδυνεύω.- Pasar peligros, riesgos.

κοινóς, -ή, -όν.- Común.

κώμη, -ης (ἡ).- Aldea.

λύω.- Desatar, romper.

μητήρ, μητρός (ἡ).- Madre.

ὀργή, -ῆς (ἡ).- Cólera, ira.

ὄρκος, -ου (ὁ).- Juramento.

παρὰ (prep.).- Contra.

πατήρ, πατρὸς (ὁ).- Padre.

πατρίς, πατρίδος (ἡ).- Patria.

παύω.- Cesar, acabar con.

πολέμιος, -α, -ον.- Enemigo.

πολύς, πολλή, πολύ.- Mucho.

πυρεύω.- Incendiar.

σπονδή, -ῆς (ἡ).- Tratado, pacto.

στρατιώτης, -ου (ὁ).- Soldado.

σωτηρία, -ας (ἡ).- Salvación.

τιμάω.- Honrar.

ὑπὲρ (prep.).- Por, a causa de.

φύω.- Nacer.

ψεῦδος, -ους (τό).- Mentira.

TEXTO: LA ACRÓPOLIS DE ATENAS

ἡ Ἀθηναίων ἀκρόπολις

I 

ὁ δὲ Περικλῆς διὰ τὰ ἀναθήματα ἡδονὴν καὶ κόσμον ταῖς Ἀθήναις ἤνεγκε.

εἴσι γὰρ ἐν τῇ Ἀθηναίων ἀκροπόλει ναοί τινες· πρῶτον μὲν ὁ Παρθενῶν καλούμενος. οἱ τοῦ ναοῦ ἀετοὶ πλήρεις τῶν ἀγαλμάτων εἰσίν. ὁ μὲν τῆν Ἀθηνᾶς γένεσιν ἔχει· τὸ γὰρ γένος ἐκ Διός ἐστιν. ἐν δὲ τῷ ὄπισθεν ἀετῷ ἡ τοῦ Ποσειδῶνος πρὸς τὴν Ἀθηνᾶν ἔρις ἐστὶ περὶ τῆς χώρας. τὸ ἄγαλμα τῆς θεᾶς ἔκ τε ἐλέφαντος καὶ χρυσοῦ ἦν· μέσῳ μὲν οὖν τῷ κράνει ἐπίκειται ἡ Σφιγγὸς εἰκών.

δεύτερον δὲ ἐν ταύτῃ τῇ ἀκροπόλει τοῦ Ἐρεχθέως ναός ἐστι· ἔνδον δὲ τοῦ ναοῦ ὕδωρ θαλάσσιον ἐν φρέατι ἐστί· ἀλλὰ τόδε τὸ φρέαρ παρέχεται κυμάτων ἦχον ἐπὶ ἀνέμῳ. καὶ τὸ τῆς τριαίνας σχῆμα ἐν τῇ πέτρᾳ ἐστί· λέγεται δὲ ταῦτα Ποσειδῶνος ἀληθῆ μαρτύρια εἰς τὴν ἔριδα περὶ τῆς χώρας εἶναι. ἔστι δὲ καὶ ἐν τῷ ναῷ ἐλαία τις.

EJERCICIO.- Traduce, con ayuda de este vocabulario online el capítulo I del texto LA ACRÓPOLIS DE ATENAS y analiza morfosintácticamente estas oraciones del texto (en las palabras en azul tienes sus significados si pasas el cursor por encima de ellas):

a)  ὁ δὲ Περικλῆς διὰ τὰ ἀναθήματα ἡδονὴν καὶ κόσμον ταῖς Ἀθήναις ἤνεγκε

b) μέσῳ μὲν οὖν τῷ κράνει ἐπίκειται ἡ Σφιγγὸς εἰκών

c) ἀλλὰ τόδε τὸ φρέαρ παρέχεται κυμάτων ἦχον ἐπὶ ἀνέμῳ.

II

λέγεται δὲ ὅτι δόξει τοῖς θεοῖς χώρας καταλαμβάνεσθαι· οὕτως δὲ ἐν ταύταις ταῖς χώραις ἕκαστος ἕξει τιμὰς ίδίας. ἐλεύσεται οὖν πρῶτος ὁ Ποσειδῶν ἐπὶ τὴν Ἀττικήν, καὶ πλήξει τῇ τριαίνᾳ κατὰ μέσην τὴν ἀκρόπολιν καὶ φανεῖται τὴν θάλατταν. μετὰ δὲ τοῦτο, ἐλεύσεται ἡ Ἀθηνᾶ καὶ φυτεύσει τὴν ἐλαίαν. ἔρις οὖν γενέσεται περὶ τῆς χώρας.

τότε δὲ ὁ Ζεὺς δικάσει τὴν χώραν τῇ Ἀθηνᾷ παρέχειν. ἡ μὲν οὖν Ἀθηνᾶ ἀπὸ τοῦ αὐτῆς ὀνόματος τὴν πόλιν ὀνομάσει τὰς Ἀθήνας. ὁ δὲ Ποσειδῶν ὀργίσμενος τὸ τῆς Ἀττικῆς πεδίον κατακλύσει.

EJERCICIO.- Traduce, con ayuda de este vocabulario online el capítulo II del texto LA ACRÓPOLIS DE ATENAS y analiza morfosintácticamente estas oraciones del texto (en las palabras en azul tienes sus significados si pasas el cursor por encima de ellas):

a) οὕτως δὲ ἐν ταύταις ταῖς χώραις ἕκαστος ἕξει τιμὰς ίδίας 

b) ἐλεύσεται οὖν πρῶτος ὁ Ποσειδῶν ἐπὶ τὴν Ἀττικήν

c) καὶ πλήξει τῇ τριαίνᾳ κατὰ μέσην τὴν ἀκρόπολιν καὶ φανεῖται τὴν θάλατταν. 

d) τότε δὲ ὁ Ζεὺς δικάσει τὴν χώραν τῇ Ἀθηνᾷ παρέχειν.

 

LA ORACIÓN DE RELATIVO

La oración subordinada adjetiva o de relativo funciona como complemento del nombre o complemento adyacente de una palabra de la oración principal ( a la que se denomina "antecedente") y va encabezada por un pronombre o adverbio relativo que sustituye al antecedente. Entre el antecedente y el pronombre relativo se establece una relación de concordancia: deberán compartir los rasgos de género y número; el caso, en cambio, dependerá de las funciones que desempeñen uno y otro en sus respectivas oraciones.

Pronombres relativos

En griego como en castellano existen varios pronombres relativos. El más frecuente es ὅς, , , “que, el cual, quien, cuyo”, cuya declinación es prácticamente igual a la del artículo, pero sin la τ- inicial.

Existen otros relativos formados a partir del anterior:

  • ὅσπερ, ἥπερ, ὅπερ: relativo enfático, “precisamente el que”, formado con el relativo y la partícula enclítica -περ.
  • ὅστις, ἥτις, ὅτι: relativo indefinido, “cualquiera que”, compuesto por el relativo y el indefinido τις, τι. Se declinan los dos elementos del compuesto.
  • οἷος, οἷα, οἷον: relativo de cualidad, “cual”.
  • ὅσος, ὅση, ὅσον: relativo de cantidad, “cuanto”.
  • Esta es la flexión del relativo más usado: ὅς, , .

      singular

    plural
      m
    f
    n
    m
    f
    n
    N ὅς οἵ αἵ
    Ac ὅν ἥν οὕς ἅς
    G οὗ ἧς οὗ ὧν ὧν ὧν
    D οἷς αἷς οἷς
     

Veamos un ejemplo de oración subordinada de relativo:

 Ἐκείνος ὁ νεανίας, ὅς ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ταῦτα ἔλεγεν, στρατιώτης ἐστίν.

Aquél  joven, que en la asamblea eso decía, es un soldado-

En esta oración el antecedente y el pronombre relativo están los dos en nominativo, pues son sujetos de sus respectivas oraciones. Pero pueden ir en distinto caso:

 Ἐκείνος ὁ νεανίας, ὅν δίκαιον νομίζεις, στρατιώτης ἐστίν.

Aquél joven, al que consideras justo, es un soldado. 

Aquí ya el antecedente y el pronombre relativo están en distinto caso, pues el antecedente sigue siendo sujeto de la oración principal, mientras que el pronombre relativo es complemento directo de la subordinada de relativo, y por tanto está en acusativo.

EJERCICIO.- Analiza y traduce estas oraciones con pronombres relativos:

1.- Ἔξεστι τῷ τυράννῳ ποιεῖν καὶ λέγειν ἅ βούλεται.

2.- Οἱ Πέρσαι ἔθυσαν τῷ ἡλίῳ καὶ ἐκείνους τοῦς ἵππους, οἵ καλοὶ ἦσαν.

3.- Ἐσμὲν ἄνθρωποι ἄξιοι τῆς ἐλευθερίας ἧν ἔχομεν.

4.- Ὄλβιοι ἐκείνοι οἷς ἐστι καὶ χρυσὸς καὶ ἄργυρος.

VOCABULARIO (por orden de aparición)

Ἔξεστι.- es lícito, está permitido (verbo impersonal)

τυράννος, -ου  (ὁ).- tirano

ποιέω.- hacer

καὶ.- y (conjunción)/ también (adverbio de afirmación)

καὶ...καὶ.- tanto...como (conjunciones)

λέγω.- decir

βούλομαι.- querer

Πέρσαι, -ων (οἱ).- persas

θύω.- sacrificar

ἡλίος, -ου  (ὁ).- sol

ἐκείνος, - η, -ον.- aquel, aquella, aquello

ἵππος,  -ου  (ὁ).- caballo

καλὸς, - η, -ον.- hermoso/-a

ἄνθρωπος, -ου  (ὁ).- hombre, persona

ἄξιος, -α , -ον.- digno/-a

ἐλευθερία, -ας (ἡ).- libertad

ἔχω.- tener

ὅλβιος, -α , -ον .- feliz

χρυσὸς, -ου  (ὁ).- oro

ἄργυρος, -ου  (ὁ). plata.

TEXTO SOBRE ALEJANDRO MAGNO

Ἀλέξανδροςμέγας

I

μετεπέμψατο τῶν φιλοσόφων τὸν ἐνδοξότατον καὶ λογιώτατον Ἀριστοτέλην, ὃς ἐκ τῆς Σταγιριτῶν πόλεως ἦν. ὁ δὲ Ἀλέξανδρος οὐ μόνον τὸν ἠθικὸν καὶ πολιτικὸν λόγον παρέλαβε, ἀλλὰ καὶ τὰς ἀπόρρητας καὶ βαθύτερας διδασκαλίας, ἃς οἱ ἄνδρες φιλόσοφοι οὐκ ἐξέφερον εἰς πολλούς: οὐ γὰρ μόνον τὴν θεωρίαν ἠγάπησεν, ἀλλὰ καὶ τοὺς φίλους, οἳ ἐνόσησαν, ἐθεράπευε καὶ συνέταττε θεραπείας τινὰς καὶ διαίτας. καὶ τῇ πολεμικῇ ἀρετῇ ἀναγκαῖαν ἐνόμισε τὴν Ἰλιάδα, ἣν εἶχε αἰεὶ μετὰ τοῦ ἐγχειριδίου ὑπὸ τὸ προσκεφάλαιον.

EJERCICIO.- Traduce el texto anterior sobre Alejandro Magno y analiza morfosintácticamente las oraciones donde haya subordinadas de relativo. Si pasas el cursor sobre las palabras en azul, verás sus significados. Además, tienes un diccionario online como ayuda: vocabulario online.

II

αὐτὸς δὲ ἐπὶ Σούσων ἐστέλλετο. καὶ ἐντυγχάνει αὐτῷ κατὰ τὴν ὁδὸν ὁ παῖς τοῦ Σουσίων σατράπου καὶ ἐπιστολὴν ἔφερε παρὰ Φιλοξένου, ὃν εὐθὺς ἐκ τῆς μάχης ἐπὶ Σούσων ἔπεμψε ὁ Ἀλέξανδρος. ἡ δὲ ἐπιστολὴ ἔλεγε ὅτι οἱ Σούσιοι τὴν πόλιν εἰς τὸν Ἀλέξανδρον προσήνεγκον, καὶ τὰ χρήματα πάντα αὐτῷ σόα ἐστίν.

ἀφίκετο δὲ ὁ Ἀλέξανδρος εἰς τὰ Σοῦσα ἐκ τῆς Βαβυλῶνος ἐν ἡμέραις εἴκοσι. καὶ ἐπελθὼν εἰς τὴν πόλιν παρέλαβε τά χρήματα, ἀργυρίου τάλαντα πεντακισμύρια ἦν, καὶ τὰ ἄλλα βασιλικὰ κτήματα. παρέλαβε δὲ καὶ τὰς Ἁρμοδίου καὶ Ἀριστογείτονος χάλκεας εἰκόνας, ἃς Ξέρξης ἀπὸ τῆς Ἑλλάδος ἤναγκε. καὶ ταύτας τοῖς Ἀθηναίοις ἔπεμψε ὁ Ἀλέξανδρος· καὶ νῦν αὗται αἱ εἰκόνες Ἀθήνησιν ἐν Κεραμεικῷ εἰσίν.

EJERCICIO.- Traduce el texto anterior sobre Alejandro Magno y analiza morfosintácticamente las oraciones donde haya subordinadas de relativo. Si pasas el cursor sobre las palabras en azul, verás sus significados. Además, tienes un diccionario online como ayuda: vocabulario online.

 

 LOS PARTICIPIOS

El participio es una de las formas nominales del verbo y tiene una doble naturaleza gramatical: es un adjetivo verbal. Así pues, cumple funciones propias de adjetivo (y se declina como tal) y, al ser verbo, puede recibir complementos.

Los participios activos de presente, futuro y aoristo se forman con el sufijo -ντ añadido a los temas temporales. Como los adjetivos de este grupo, los géneros masculino y neutro se flexionan por la tercera y el femenino, por la primera, temas en -α mixta.

Los participios medios añaden a los temas temporales los sufijos –μενος, -μένη, -μενον; se declinan como el adjetivo καλός, ή, όν.

En cuanto a su valor semántico y su traducción, los participios de presente y aoristo se oponen entre sí por su valor aspectual:

  • el participio de presente tiene aspecto durativo y se traduce habitualmente por el gerundio simple: ἐπιτηδεύων, ἐπιτηδεύουσα, ἐπιτήδευον, “descuidando”;
  • el participio de aoristo tiene aspecto puntual y suele traducirse por el gerundio compuesto: ἄκουσας, ἀκούσασα, ἄκουσαν, “habiendo escuchado”.
  • el participio de futuro, muy poco usado, tiene un valor final: δειπνοποιησόμενος, δειπνοποιησομένη, δειπνοποιησόμενον, “para cenar”.

En los siguientes cuadros puedes ver la declinación de los participios de presente, tanto en la voz activa como en la media.

En las gramáticas de la lengua griega se suele poner como modelo el verbo λύω ("desatar"), porque es el más regular en su formación. A partir de este tema, nosotros también lo vamos a usar.

Observa que el participio de presente del verbo copulativo εἰμί (ὤν, οὖσα, ὄν, "siendo", "estando") coincide con las terminaciones de los participios de presente y futuro activos de los verbos temáticos.

participio de presente
  activa

media
  εἰμί
λύω λύω
  singular
singular
  m
f n
m f n m
f n
N - V ὤν οὖσα
ὄν
λύων λύουσα λύον λυόμενος λυομένη λυόμενον
Ac ὄντα
οὖσαν ὄν
λύοντα λύουσαν λύον λυόμενον λυομένην λυόμενον
G ὄντος
οὔσης
ὄντος
λύοντος λυούσης λύοντος λυομένου λυομένης λυομένου
D ὄντι
οὔσῃ
ὄντι
λύοντι λυούσῃ λύοντι λυομένῳ λυομένῃ λυομένῳ
  plural
plural
  m
f
n

m f n m f n
N - V ὄντες
οὖσαι
ὄντα
λύοντες λύουσαι λύοντα λυόμενοι λυόμεναι λυόμενα
Ac ὄντας
οὔσας ὄντα
λύοντας λύουσας λύοντα λυομένους λυομένας λυόμενα
G ὄντων
οὐσῶν
ὄντων
λυόντων λυουσῶν λυόντων λυομένων λυομενῶν λυομένων
D οὖσι
οὔσαις οὖσι
λύουσι λυούσαις λύουσι λυομένοις λυομέναις λυομένοις

La declinación del participio de presente del verbo es idéntica a la del participio de futuro, con la única diferencia de la marca del futuro, la sigma (λυ-σ-):

participio de futuro en activa: λύσων, λύσουσα, λύσον / media λυσόμενος, η, ον

También es igual a la declinación del participio de presente la del participio de aoristo radical (recuerda, aquellos verbos que no tienen el morfema -σα- en aoristo). Fíjate el verbo λαμβάνω,"coger", forma así el aoristo: ἔ-λαβ-ο-ν (raíz de aoristo: λαβ-). Su participio de aoristo será:

activa λαβών, λαβοῦσα, λαβόν / media λαβόμενος, η, ον

Solo el participio de aoristo sigmático activo muestra algunas diferencias al formar su nominativo singular masculino con -ς:

λύσας, λύσασα, λῦσαν: se declina igual que el adjetivo πᾶς, πᾶσα, πᾶν, "todo" (G m n πάντος, G f πάσης).

Esta es la flexión del adjetivo πᾶς, πᾶσα, πᾶν (G m n πάντος, G f πάσης).
adjetivo
m
f n
πᾶςπᾶσαπᾶν
πᾶςπᾶσαπᾶν
πάνταπᾶσανπᾶν
παντόςπάσηςπαντός
παντίπάσπαντί
πάντεςπᾶσαιπάντα
πάντεςπᾶσαιπάντα
πάνταςπάσαςπάντα
πάντωνπασῶνπάντων
πᾶσιπάσαιςπᾶσι

Fíjate en los casos que pueden presentar dudas: N sg m λύσας; G sg m n λύσαντος; y D pl m n λύσασι.

Por su parte el participio de aoristo sigmático de la voz media no presenta ninguna diferencia con el resto de los participios:

λυσάμενος, η, ον

Oraciones con participio

El participio, al ser un adjetivo verbal, concuerda siempre con su sustantivo en caso, número y género.

Estos son los principales usos de las oraciones con el verbo en participio:

1. Como adjetivo que es, el participio generalmente complementa o modifica a un sustantivo; entonces la oración del participio equivale a una oración de relativo (ejemplo a) y se traduce como tal.
El participio también puede ser sustantivado por el artículo; en este caso, se traduce por una oración de relativo sustantivada (ejemplo b):

a) οἱ ἀσκοῦντες τὴν ἀρετήν ἄνθρωποι, "los hombres que practican la virtud".
b) οἱ ἀσκοῦντες τὴν ἀρετήν, "los que practican la virtud". (participio sustantivado)

2. En ocasiones las oraciones de participio pueden tener un matiz circunstancial que les da el contexto en el que aparecen: 

- Ἀπόλλωνος ἀκούσαντες, ἤνεγκον οἴκαδε τὰς μαντείας τοῦ θεοῦ,  "habiendo escuchado a Apolo, llevaron a casa los vaticinios del dios" (o mejor con un valor temporal "después de haber escuchado a Apolo, ...") 

- οὕτω καὶ ἡ Σπάρτη πασῶν τῶν πόλεων ἀρετῇ διαφέρει, δημοσίᾳ ἐπιτηδεύουσα τὴν καλοκἀγαθίαν. "Así también Esparta se diferencia de todas las ciudades por su virtud, practicando en público la honradez" (o mejor con un matiz causal: "... porque practicaba en público la honradez".)

3. Cuando modifica a complementos directos de verbos de percepción, equivale a una oración sustantiva:

- εἶδον τούτους τοὺς ἄνδρας σοφοὺς ὄντας,  "vi a esos hombres siendo sabios" (o mejor: "vi que esos hombres eran sabios")

4. Una construcción propia del participio es formar una estructura en genitivo junto con un sustantivo. Esta construcción es independiente del resto de la oración y se denomina, por ello, genitivo absoluto. Su función equivale a un complemento circunstancial en el que el sustantivo en genitivo actúa como sujeto del participio. Puede traducirse con el gerundio o, según los matices, por medio de oraciones circunstanciales.

- Ξέρξου δὲ γράψαντος αὐτῷ «πέμπε τὰ ὅπλα», ἀντέγραψε·,  "Habiéndole escrito Jerjes: «envía las armas», le respondió..." (o mejor con un matiz temporal: "Después que Jerjes le escribiera...")

EJERCICIO.- Traduce el capítulo I del texto de las Amazonas y declina los dos participios del texto: εἴποντος y μειξάμεναι.Tienes abajo un vocabulario del texto. Si pasas el cursor por encima de las palabras en azul, te aparecerán sus significados.  Además, tienes un diccionario online como ayuda: vocabulario online.

αἱ Ἀμαζόνες

I

ὁ διδάσκαλος καὶ οἱ μαθηταὶ διαλέγονται ἀλλήλοις. διδασκάλου εἴποντος περὶ τῶν Ἀμαζόνων, μαθητής τις ἠρώτησε· «τίς ἐπέταξε ἔνατον ἆθλον τῷ Ἡρακλεῖ;» ὁ διδάσκαλος εἶπε· «ὁ βασιλεὺς ἐπέταξε». πάλιν δὲ ὁ μαθητὴς ἠρώτησε· «ποῖος ἔνατος ἆθλος ἦν;» ὁ διδάσκαλος ἀπεκρίνετο· «τὸν ζωστῆρα τῆς Ἱππολύτης φέρειν. ἆρ' οὖν βούλεσθε νῦν ἀκούειν τὸν μῦθον, ὦ μαθηταί;» «μάλιστα γε, ὦ διδάσκαλε, βουλόμεθα ἀκούειν», ἀπεκρίνοντό μαθηταί τινες. «σίγατε οὖν, παῖδες, καὶ ἀκούετε».

ἡ Ἱππολύτη τῶν Ἀμαζόνων ἐβασίλευε· αὗται ᾤκησαν περὶ τὸν Θερμώδοντα ποταμόν. τόδε τὸ ἔθνος μέγα κατὰ τὸν πόλεμον ἦν· ἤσκησαν γὰρ ἀνδρείαν, καὶ εἴ ποτε μειξάμεναι γένεσις ἦν, τὰ θήλεα τέκνα ἔτρεφον. καὶ τοὺς μὲν δεξιοὺς μαστοὺς ἔθλιβον, οὕτως δὲ οὐ ἐκωλύοντο ἀκοντίζειν· τοῖς δὲ ἀριστεροῖς τὰ τέκνα ἔτρεφον. εἶχε δὲ ἡ Ἱππολύτη τὸν Ἄρεως ζωστῆρα, σύμβολον τοῦ κρατεῖν πασῶν τῶν Ἀμαζόνων.

II

ἐμαχέσαντο. λέγουσιν οὖν ὅτι οἱ Ἕλληνες νικήσαντες τῇ μάχῃ ἐπὶ Θερμώδοντι ἔπλεον ἄγοντες ἐν τρισὶ πλοίοις τὰς Ἀμαζόνας. τότε δὲ κτείνασαι τοὺς ἄνδρας, ἔρριψαν αὐτοὺς εἰς τὴν θάλατταν. τέλος δὲ οἱ ἰχθύες τὰ σώματα κατέφαγον. ἀλλὰ αὐτῶν τὰ πλοῖα οὐ γιγνωσκουσῶν, τὰ κύματα καὶ ὁ ἄνεμος ταύτας ἤνεγκον ἐπὶ τῆς πόλεως τῶν Σκυθέων. ἐνταῦθα δὲ τὰ πλοῖα λιπόμεναι, εἷλον ἵππους καὶ ἐπὶ τούτων ἱππαζόμεναι τὴν γῆν διέρπασαν.

«ἆρα γιγνώσκετε πῶς οἱ Σκῦθαι τὰς Ἀμαζόνας ἐκάλησαν;» ἠρώτησε ὁ διδάσκαλος, «Οἰόρπατα» εἶπε, «δύναται γὰρ ἡ λέξις αὕτη ἑλληνικῶς ἀνδροκτόνοι· "οἰὸρ" μὲν καλέουσι ἄνδρα, "πατὰ" δὲ καλέουσι κτείνειν».

 

Vocabulario del texto sobre las Amazonas
ἆθλος, ου ὁ   prueba, trabajo
αἱρῶ aor εἷλον coger, apoderarse de
ἀνδροκτόνος, ον   homicida, asesino ("que mata hombres")
ἀκοντίζω   disparar el arco
ἀλλήλων   pron pl (sin N) el uno al otro, mutuamente
Ἀμαζών, όνος, ἡ   amazona
ἀνδρεία, ας ἡ   valor, hombría
ἀποκρίνομαι   responder
ἆρα; interrogativo ¿acaso?
Ἄρης, εος ὁ   Ares, dios de la guerra y la destrucción
ἀριστερός, ά, όν   izquierdo, siniestro
βασιλεύς, έως ὁ   rey
γένεσις, εως ἡ   nacimiento
γιγνώσκω   conocer, saber
δεξιóς, ά, όν   diestro, derecho
διαλέγομαι + D conversar
διαρπάζω aor διέρπασαν saquear
δύναμαι   significar
ἔθνος, ους τό   pueblo, raza
εἰ conj si
εἷλον aor de αἱρῶ coger, apoderarse de
ἑλληνικῶς adv en lengua griega
ἔνατος, η, ον numeral noveno
ἐνταῦθα adv allí
ἐπιτάττω aor ἐπέταξα encargar, ordenar
ἐρωτῶ aor ἠρώτησα preguntar
ζωστήρ, ῆρος ὁ   cinturón
Ἡρακλῆς, οῦς ὁ   Heracles
ἤσκησα aor de ἀσκῶ practicar, ejercitar
Θερμώδων, οντος ὁ   Termodonte, río de la región del Cáucaso
θῆλυς, εια, υ   femenino, de mujer
θλίβω   apretar, comprimir
ἱππάζομαι   ir a caballo, cabalgar, montar
Ἱππολύτη, ης ἡ   Hipólita, reina de las amazonas
ἵππος, ου ὁ   caballo
ἰχθύς, ύος ὁ   pez, pescado
κατά prep + Ac con relación a
κατέφαγον aor de κατεσθίω comer, devorar
κῦμα, ατος τό   ola
κωλύω   impedir
λείπω aor ἔλιπον dejar, abandonar
λέξις, εως ἡ   palabra
μαθητής, οῦ ὁ   discípulo, alumno
μάλιστα adv sí || μάλιστα γε sí, sin duda alguna
μαστός, οῦ ὁ   pecho
μάχη, ης ἡ   batalla, lucha
μείγνυμαι

+ D

aor ἐμειξάμην

unirse
νικῶ aor ἐνίκησα vencer
ποῖος, α, ον pron interrogativo ¿cuál?
πόλις, εως ἡ   ciudad
ποταμός, οῦ ὁ   río
πῶς; adv interrogativo ¿cómo?
ῥίπτω aor ἔριψα arrojar
σιγῶ   callar
Σκύθης, ου   escita, pueblo que habitaba las estepas desde el mar Negro hasta más allá del Caspio
σύμβολον, ου τό   señal, marca
τέκνον, ου τό   hijo
τις, τις

pron indefinido

G τινός

un, uno, una; alguno, a; algo
τίς, τί

pron interrogativo

G τίνος

¿quién?, ¿qué?
τρέφω alimentar aor ἔθρεψα  
τρεῖς, τρία

numeral

D τρισί

tres
ᾤκησα aor de οἰκῶ habitar

 

 

 

 



                                         Guérin: Clitemnestra duda asesinar a su marido

EL DRAMA ÁTICO: La tragedia y la comedia

Consulta el siguiente pdf sobre literatura griega y contesta a las siguientes preguntas:

1) ¿En qué tipo de fiestas y en qué región surgió el teatro en Grecia?

2) ¿Qué semejanzas hay entre la tragedia y comedia en Grecia?

3) ¿Qué era un drama satírico?

4) ¿Cómo se organizaban las representaciones teatrales en Grecia?

5) ¿De qué tipo de canto podría proceder la tragedia griega?

6) ¿Qué temas se tratan en las tragedias griegas?

7) ¿Cómo era la estructura formal de una tragedia?

8) ¿Qué tres rasgos podemos destacar del teatro de Esquilo?

9) ¿Qué mito se desarrolla en la trilogía de Esquilo titulada La Orestíada?

10) ¿Qué obras componen La Orestíada de Esquilo?

11) ¿Qué mito se desarrolla en la trilogía de Esquilo titulada Las Danaides?

12) ¿De qué trata la tragedia Las Suplicantes de Esquilo?

13) ¿De qué trata la tragedia Los Persas de Esquilo?

14) ¿De qué trata la tragedia Prometeo encadenado de Esquilo?

15) ¿De qué trata la tragedia Los Siete contra Tebas de Esquilo?

16) ¿Qué abandonó Sófocles en relación a la estructura de sus obras que había sido creación personal de Esquilo?

17) ¿De qué trata la tragedia de Sófocles titulada Edipo Rey?

18) ¿De qué trata la tragedia de Sófocles titulada Antígona?

19) ¿Qué gran combate de ideas se desarrolla en la tragedia de Sófocles titulada Antígona?

20) ¿De qué trata la tragedia de Sófocles titulada Áyax?

21) ¿De qué trata la tragedia de Sófocles titulada Las Traquinias?

22) ¿De qué trata la tragedia de Sófocles titulada Electra?

23) ¿De qué trata la tragedia de Sófocles titulada Filoctetes?

24) ¿De qué trata la tragedia de Sófocles titulada Edipo en Colono?

25) ¿En qué consiste el recurso teatral llamado deus ex machina, que usó frecuentemente Eurípides?

26) ¿De qué trata la tragedia de Eurípides titulada Medea?

27) ¿Por qué Hécuba se venga de Polimestor en la tragedia del mismo nombre y cuál fue la venganza?

28) ¿De qué trata la tragedia de Eurípides titulada Las Troyanas?

29) ¿De qué trata la tragedia de Eurípides titulada Ifigenia en Áulide?

30) ¿De qué trata la tragedia de Eurípides titulada Las Bacantes?

Comentarios

Entradas populares de este blog